Эх орондоо байж элэг бариулж ханалаа

- Иточу Монголын хvvхдvvдийг хуурч байгаа нь Монголын ирээдvйг басамжилж байна гэсэн vг -

- Оюутолгойгоо бид эзэмшье?

- Vгvй ээ. Канад болоод англичуудад єгнє.

- Тэгвэл Асгатын орддоо хєрєнгє оруулъя.

- Та нар чадахгvй ээ, оросууд авах ёстой.

- За тэгвэл хvvхдийн паркаа бид шинэчилж гоё болгоё?

- Тэр ярихгvй, япончуудад єгчихсєн.

- За бvр больё. Барилгын ажил хийе?

- Боль чи, гаднаас олон тооны ажилчид ирж яваа. Харин чи Солонгост очиж боолын хєдєлмєр эрхлэ.

Энэ бол эх орон элэг нэгт­нvvддээ хандаж буй Монгол тєрийн бодлого. “Бvхнийг гадаадынхан л авах ёстой, тэд хийж чадна. Монгол хvн юу ч хийж чадахгvй тул харьд очиж боол болбол зохилтой” гэж бас ойлгож болно. “Оро­сууд ямар ч буруугvй гэсэн vг эхний хуудсанд буй. Хэр­вээ дараагийн хуудсанд оро­сууд буруутай байвал эхний хуудсыг vз” гэсэн социализ­мын vеийн хэлц vгийн ард­чил­сан хувилбар энэ. Ингэж хєрєнгєтэй, боловсролтой vндэстний хєрєнгєтнvvд хийх ажилгvй аргаа барж улс тєр гээчээр оролдож цаг нєх­цєєж байхад тахиулж шvтvv­лэх нь холгvй уригдаж ирсэн харийнхан ажил хийхээсээ илvv эрхэлж тунирхаад жигтэйхэн.

Хvvхэд залуучуудын соёл амралтын хvрээлэн буюу Хvvхдийн паркийг Японы “Иточу” корпораци авчихжээ. Тэд хvvхдийн паркт маань хєрєнгє оруулж дэлхийн жи­шигт нийцсэн “Дисней лэнд” гээчийг байгуулж єгєхєє ам­лаад гурван жил болов. Удах­гvй эх vрсийн баяр тохиох боловч єнєєх амласан ам­лалт нь алга. Тэртээ социа­лизмын он жилvvдэд Цэдэн­бал Филатова агсны байгуулж єгсєн хэдэн тоглоом нь бахь байдгаараа. “Хvvе нєгєє ам­ласан амлалт юу болсон бэ“ гэтэл “Танай Монголын хоёр гурван компани хоёр буланд нь газар авчихаад байна. Тэднийгээ эхлээд хєєгєєд явуулчих. Тэгвэл та нарын хvvхдvvдэд “Дисней лэнд” барьж єгнє шvv” хэмээн ихэр­хэж байна аа. Хvvхдийн паркийн 30 га газар нь єдгєє “Иточу”-д чамлагдаад байгаа бололтой. Уг нь энэ талбай парк барихад хангалттай мэт. Гэтэл одоо “Иточу”-г тайтга­руу­лах гэж нєгєє хоёр компа­нийг хєєж явуулах хэрэгтэй болох нь. Уг нь “Тэр Дисней лэндийг чинь сайхан бариад єгье. Мєнгєє гаргая, загвар нь энэ байна” гээд зураг тєслєє бариад очсон vндэс­ний компанийг vл тоож “Иточу”-г сонгосон юм билээ. Бидний бяцхан vрсийг ийнхvv гурван жил хуурч гомдоож байгаа “Иточу” бол Японы Засгийн газар болон ард тvмнээс нь Монголд буцалт­гvй тусламжаар явуулж буй бvхнийг зуучилж замаас нь хэдэн доллар тоншдог тийм л байгууллага. Тусламжаар ирж буй бараа тоног тєхєє­рємж татвараас чєлєєлєгддєг тул тэд манай улсад нэг дол­ларын ч татвар тєлєєгvй. Гэтэл єдгєє тэд монгол хvн­тэй хаяа нийлж чадахгvй гэдгээ ийнхvv тунхаглан зар­лаж байна. Хэдэн жилийн ємнєєс нэр, сvр хоёроороо далайлгаж Japan town хэмээх гайхамшигтай хороолол ба­рина хэмээн хvмvvсийн мєн­гийг авч эхэлсэн Японы Суру­га компани єдгєє хоёрхон хаус барьчихаад налайж суу­гаагийн учир юу юм бол. Бас Яармагийн дэнжид казино байгуулж ажиллуулах гээд хуулийн тєслийг нь УИХ-д лоббидож суугаа “Морин нуур”-ынхан ч казинодоо монгол хvн оруулахгvй эргэн тойрон хэдэн километр газарт монгол хvнийг алхуулахгvй гэж байсан. Гадны хєрєнгє оруулалттай компаниуд мон­гол хvнийг яагаад нохойноос дор vзнэ вэ. Тэд яагаад эр­хэлж туниад, эгдvvцэж шарал­хаад байгаа юм бол. Єдгєє “Иточу” Монголын хvvх­дvv­дийг хулхидаж байгаа нь Монголын ирээдvйг басч бай­на гэсэн vг. Ер нь бид яагаад хvvхдvvдээ тоглуулах газраа єєрсдєє барьж засч болохгvй гэж. Монгол хvнд мєнгє байна, боловсрол байна. Бас мон­голчууд шавар зуурч, шороо ухаж, байшин барьж чадна.

Оюу толгойг эзэмшиж буй Канадын Айвенхоу майнз болон Английн Рио Тинто компаниуд бас л биднийг айлгана. “Тогтвортой байдлын буюу хєрєнгє оруулалтын гэрээгээ хийхгvй бол хєрєнгє оруулахгvй шvv” гээд уруулаа унжуулаад суучихна. Айлын эрх хvvхэд шиг тэднийг Мон­голын Засгийн газар аргадан эвийлж “За за гэрээ бай­гуулъя. Битгий уурла” хэмээн хошуу дэвсэнэ. Тэгсэн атлаа ямар ч татвараас чєлєєлєг­дєхгvйгээр хєрєнгє оруулъя гэсэн vндэсний компаниа ад шоо vзнэ. Дэлхийд мєнгєний нєє­цєє­рєє гуравдугаарт жагсаад байгаа Асгатын орд. Энэ ордыг ард тvмэндээ ашигтай хэлбэрээр ашиглаж хєрєнгє оруулалт татъя гэсэн хvмvv­сийг “Тэнд оросууд л юм хийж чадна та нар чадахгvй” хэ­мээн дээр дооргvй загнах. Асгатад олборлолт хийж орон нутагт нь хєгжил нэмэх тэр 35 сая ам.долларын хєрєнгийг нь гаргаад бид эзэмшье гэсэн монголчуудаа дооглож тохуурхана.

“Юу ч хамаагvй хийе, ажилд аваач” гэсэн хєдєлмє­рийн насны 30 мянган залуус Солонгост очиж боол боло­хоор Тєв цэнгэлдэх хvрээ­лэнд гурав хоног нойр хоолгvй дугаарлаж, ихэмсэг дээрэл­хvv нь дэндсэн солонгос­чуудын ємнє бєхєлзєж на­хил­зав. Тэдний буруу биш. Гагцхvv тэднийг ажлын байр­гvй болгож гаднаас ажиллах хvч оруулж ирж байгаа энэ тєрийн алдаатай бодлогын буруу.

Монгол хvнд ажил олдох­гvй байна, Монголын хvvх­дvvд тоглох газаргvй байна, Монголын хєрєнгєтнvvд Мон­гол­доо хєрєнгє оруулж чадах­гvй байна, монгол хvн байга­лийн баялгаа эзэмшиж чадах­гvй байна. Больё, одоо. Бид єєрсдєє хийе. Барилгаа барья, газраа ухъя, хvvхдvvд­дээ тоглох тоглоом барьж єгье. Монголд тєг­рєгийн байтугай долларын тэрбумт­нууд бий. Тэдэн­тэй­гээ ний­лээд, тэднээ дэмжээд єєрс­дєє бvхнийг шинээр эхэлье. Бид чадна. Эх орондоо байж элэг бариулсаар ханалаа.

Л.Мєнхбаясгалан

Боловс­ролын зорилго нь зєвхєн мэдлэгтэй болгох бус, харин иргэддээ мэдээллийн эринд ажиллах чадвар эзэм­шvv­лэхэд оршино

Боловсролын чанар сайнгvй байгаа нь vнэн

Хvvхдээ сайн сургуульд сургах, сайн багшийн шавь болгох гэсэн эцэг эхчvvд эрс олширч байна.Сvvлийн vед эцэг эхчvvд маань хvvхдээ гадаадын сургуульд сургах нь ихэслээ.

Ер нь залуус маань яаж ийгээд гадаад оронд очиж суралцахыг мєн Монголд бай­гаа гадаадын хєрєнгє оруу­лалттай /Турк, Солонгос, Гер­ман, АНУ,Энэтхэг, Япон гэх мэт/ сургуулиудад сурал­цахыг их мєрєєдєх боллоо. Гэтэл нэг хичээлийн жилийн тєлбєрт Монголын их, дээд сургууль 500 $-аас хэтрэхгvй тєлбєр авч байхад дээрх сургуу­лиуд 1000-10000$ авч байгаа билээ.

Энэ бол Монголынхоо сур­­гуулийг голж байгаа хэрэг. Тєгсєгчид нь гологдохоор бай­гаа нь бодит vнэн. Vvнээс болоод монголчуудын мєнгє гадаадынхны халаасанд улам ихээр ордог боллоо. Сайн багш нар маань эдгээр сур­гуульд шилждэг боллоо. Иймээс єнєє­гийн ерєнхий боловсрол ба багш мэр­гэж­лийн сургалтыг эрс шинэчлэх цаг болжээ.

ЭРС ШИНЭЧЛЭХ ХЭРЭГЦЭЭ

Єнєєдєр дэлхийн єндєр хєгжилтэй гэгдэх улсууд бо­ловс­ролын тогтолцоондоо хvн амынхаа сонголт хийх хvрээг єргєтгєх болон мэ­дээл­лийн технологи ашиглах чадвар эзэмшvvлэхэд их анхаарах боллоо. Боловс­ролын зорилго нь зєвхєн мэдлэгтэй болгох бус, харин иргэддээ мэдээллийн эринд ажиллах чадвар эзэм­шvv­лэхэд оршино гэж vзэх болж байна.

Манайд єнєєдєр боловс­ролын чанарын vнэлгээг сур­гал­тын хvрээнд суралцагс­дын авсан субъектив шинж­тэй vнэл­гээгээр авч vзсээр байгаа уч­раас чанарын vнэл­гээ тэр бvр бодитой байж чадахгvй бай­на.

Манай багш нарын хувьд сурагч оюутны онолын мэд­лэгийг vнэлдэг нь хэвээрээ, харин ур чадвар, ухамсрын тvвшинг vнэлэх арга турш­лага маш хангалтгvй байна.

Бие бялдрын хєгжил, эрvvл мэнд, ажил мэргэжлийн ур чадвар, ёс суртахуун тєлєв­шилтийг тестээр шалгах vнэлэх боломжгvй.

“Баян аав, ядуу аав” цув­рал ном нь монгол хэлээр хэвлэг­дэж байгаа Америкийн бизнес­мен-багш Роберт Киё­саки, Шарон Лектер нарын бич­сэнээр Тестийн систем бол угаасаа боловсролын сис­те­мийн хоцрогдлыг хаа­цай­лах гэж буй болгосон зvйл юм. Зєв хариултын ємнєх дугаарыг дугуйлна уу гээд юу ч мэдэхгvй хvvхэд сохор азаар таар­чихаа­сай гэж го­рилж зохиосон сис­тем бол тестийн шалгалт юм. Ийнхvv боловсролын систем бvхэл­дээ хууран мэхлэлт болж хувирчээ.

2002 оны Боловсролын тухай хуулинд боловсролын зорилго нь: “Иргэнийг оюун ухаан, ёс суртахуун, бие бялд­рын зохих чадавхитай, хvмvvн­лэг ёсыг дээдлэн са­хидаг, бие даан сурах, ажил­лах, амьдрах чадвартай бол­гон тєлєвшvv­лэхэд оршино гээд агуулга нь боловролын зорилгыг хэрэгжvv­лэхэд чиг­лэнэ” гэсэн байгаа. Гэтэл сvvлийн vед Мон­гол Улсад дээд боловс­ро­лын диплом­той ажилгvйчvvд, авлигач, архичин, хулгайч, дээрэмчин залуус улам олшир­лоо. Оюут­нууд нь тєгсєєд эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажил­ладаггvй, ажилгvйчvvдийн эгнээнд шилж­дэг, ажилласан ч голог­доод байдаг сургууль цєєн­гvй боллоо. Vvний нэг баримт жилд багш мэргэжлээр 2000 шахам хvн тєгсєж байлаа ч 50 хувь нь багшаар ажил­лахгvй байна (Боловсролын судал­гааны тайлан, 2005 он)

Боловсролд зарцуулсан хєрєнгє хvч нэмэгдсээр, дээд сургууль олширсоор байгаа боловч ажилгvйдэл, ядуурал, євчтєн, гэмт хэрэг­тэн буурах­гvй байгаа нь боловсролын нийгэм эдийн засгийн vр ашиг хангалтгvй байгааг ха­руулж байна.

Манай сургуулиуд сурал­цагчдаа хэт хийсвэр онолын хичээлээр шахаж бага залуу насны хамаг цагийг нь бараад тэсвэр хатуужил, бие даан амьдрах чадвар муутай бол­гож байна.

Олон цаг лекц сонсож, даалгавартаа дарагдаж, баа­хан шалгалт єгч, мэргэжлийн диплом авч тєгссєн оюутнууд ажилгvй эсвэл цалин багатай ажил хийж байна. Єндєр бо­ловс­ролын vнэмлэх дип­лом­той зарим хvмvvс бага тvвш­ний ажилд ч тэнцэхгvй байна.

Єнєєдєр Монголд чадвар­лаг vсчин 100.000 тєгрєгийг єдєрт нь олж байна. Энэ бол зах зээл чанар муутай бо­ловс­ролыг биш єндєр ур чад­варыг vнэлдэг гэсэн vг.

БОЛОВСРОЛЫН ЧАНАР САЙНГVЙ БАЙГААГИЙН ШАЛТГААН

1.Сургалтын агуулга нь боловсролын зорилгоо бие­лvv­лэхэд олигтой чиглээгvй, бие даан суралцах, ажиллах, амьдрах, амжилт гаргах, мєн­гє олох, олсон мєнгєє арви­жуулах, зєв зарцуулах арга ухаан, санхvvгийн боловсрол зах зээлийн нийгэмд зайлш­гvй хэрэгцээ болоод байхад энэ нь сургалтын агуулгад зохих ёсоор ороогvй байна.

2.Боловсролын vнэл­гээ­ний тогтолцооны vзvvлэлтvvд нь боловсролын зорилгын бие­лэлтийг vнэлэхэд чиглээ­гvй, харин зорилготойгоо уялдаа муутай боловс­руул­сан агуул­гын мэдлэгийг vнэ­лэхэд чиглэсэн.

Хvvхэд залуусын єєрийн­хєє ба нийгмийнхээ тєрєл бvрийн хэрэгцээг хангах шинж чанарыг сургалтын зорилго болгон чухалчлахын оронд хvн бvрийн ажил амьд­ралд нэг их хэрэг болдоггvй алгебр, геометр, хими, физик гэх мэт тодорхой шинжлэх ухааны нэртэй хичээлийн агуулгыг зорилго болгоод хvvхэд бvхэн vзэхээр ерєн­хий боловсролын сургалтын тєлєвлєгєєнд оруул­даг, хи­чээл бvрийн агуул­гыг шалган сурагч, багш, сур­гуулийг vнэл­дэг гаж тогтолцоо хэвээрээ байна.

3.Сургуулиудын сургал­тын агуулга, боловсролын vнэмлэх, мэргэжлийн дипло­монд бичдэг сургалтын ча­нарын vзvvлэл­тvvд нь vйлд­вэр, аж ахуй, vйлчилгээний газруудын єнєєгийн ажиллах хvчний ур чадвар, ухамсрын шаардлага, эрэлт хэрэгцээ­тэй зохицоогvй байна.

4.Багш нарын цалин хан­гамж бага байна.

5.Сургуулиас хол амьдар­даг ялангуяа малчин хvvхэд залуус маань єєрсдийн бо­ломж, хэрэгцээ, авьяас со­нирх­лын онцлогт тааруулаад албан бус сургалтаар анхан шатны боловсрол эзэмших нєхцєл бvрдvvлэхийг чухалч­лахгvй байна. Vvний нэг ба­римт бол тєрийн ба хувийн ємчийн албан бус сургалтын багш, захирал бэлддэг газар байхгvй байсаар байна.

6.Сургуулиуд єнєєгийн бодит амьдралаас, сургалт нь хєдєлмєрєєс улам хєндий тасархай болж “цагаан гарт­нуудыг vйлдвэрлэж” байна.

7.Зайлшгvй харилцан нє­лєєлж байж бид бvхнийг ам­жилтад хvргэдэг бие махбод, оюун ухаан, санаа сэтгэл гурваас бие, сэтгэл хоёрыг нь маш бага анхаарч байна. Vvний vр дагаврыг харуулах жишээ нь:

- Сvvлийн жилvvдэд хар амиа бодох ёс суртахууны хvмvvжилтэй хvvхэд залуус асар олширлоо. Автобусанд ахмад настан, эмэгтэй­чvv­дийг хvндлэн суудал тавьж єгдєг хvvхэд залуус эрс цєєр­лєє. Энэ бол зан суртахууны ядуурлын том аюулын жижиг илрэл до­хио юм.

- Нийслэлд цэргийн алба хаах vзлэгт орогсдын 42 хувь нь эрvvл мэндээр тэнцээгvй. (Єнєєдєр сонин. 2002. №277 Б.Одмаа)

8.Сургуулийн сургалт су­рал­цагчдын тєрмєл ухаан, сэтгэлд тулгуурлахгvй байна.

9.Сургалтанд хvvхдийн нас, хvйс, хувийн онцлог ялгааг сайн харгалзахгvй бай­на.

10.Бие даан суралцах чад­вар эзэмшvvлэхийг чу­халч­лахгvй байна.

ЭРС ШИНЭЧЛЭХ VЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Монголын боловсролын єнєєгийн энэ асуудлыг ший­дэхэд улсын тєсвийн 20 ор­чим хувийг авдаг боловс­ролын байгууллага, багш нар эрдэм­тэд бид хошуучлан оролцмоор байна. Хєгжингvй улсуудын сургуулиудтай єр­сєл­дєж чадахуйц, тєгсєгчид нь дотоо­дынхондоо гологдох­гvй, гадаа­дынханд уригдан ажил­ладаг, гадаадын хvvхэд залуус Мон­голд ирж суралцах хvсэл сонирхол тєрvvлэхvйц сайн сургуулийг монголчууд бид байгуулж чадахгvй гэж vv гэж бодогдох боллоо.Бид єєрс­дийн хvчинд итгээд сэт­гэл гаргаж ухаан зарвал ийм сургуулиудыг бий болгож чадна.Энэ асуудлаар сvv­лийн жилvvдэд эрчимтэй эрэлт хайлт хийлээ.

НЭГ.Нийслэлийн Гоц авьяас­тай хvvхдийн 670 гаруй сурагчидтай 93 дугаар сур­гуулийн багш нартай 16 жил хамтран ажиллаад дараахь дvгнэлтэнд хvрлээ.

I.Орчин vеийн сайн су­рагч, оюутан, сайн багш, захирлын шинж чанарыг мэд­дэг бол­лоо.

II.Єнєєгийн Монголын нийгмийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг хангаж чадах сайн сурагч, оюутан, сайн захирал, багш нарын шинж чанарыг хvvхэд залуустаа эзэмшvv­лэхийн тулд ерєнхий бо­ловс­рол ба багшийн сургуулийн сургалтын зорилго, агуулга, арга хэлбэр, vр дvнгийн vзvv­лэлтийг эрс шинэчлэх хэрэг­тэй болсон байна.

ХОЁР.2000 оноос бие хэл сэтгэлийн шvтэн барилд­лагыг судалсаар дараахь дvг­нэлтэд хvрээд байна.

I.Хэрэв бид эрvvл бие, саруул ухаан, сайхан сэтгэл гурвын шvтэн барилдлагад тулгуурлаж сурган хvмvv­жvvлэх vйл ажиллагаагаа шинэчилбэл манай сургуу­лиуд хєгжингvй орнуудын сургуулиас тvрvvлэх эрс шинэчлэл хийж чадна. Яагаад?

Аливаа хvнийг хєгжvvлдэг хамгийн чухал гурван хэрэг­цээ байдаг.

1.Эрvvл чийрэг амьд явах - Эх дэлхийгээс vvдэлтэй бие махбодийн хэрэгцээ

2.Гэр бvл болон нийгмийн дотор нэр хvндтэй байх - Хvний нийгмээс vvдэлтэй санаа сэтгэлийн хэрэгцээ

3.Орчлон ертєнц болон амьд явахын учир утгыг танин мэдэх - Эцэг тэнгэрээс vvдэлтэй оюун ухааны хэрэгцээ

II.Хэрэв бид сургалтаа монгол хvний тєрмєл ухаанд (оюун, дотоод ухамсарт) тулгуурлавал дэлхийн шилдэг гэгдэх сургуулиас ч дутахгvй нэр хvндтэй сургуулийг бий болгож чадна. Яагаад?

Суут эрдэмтэн, зураач, яруу найрагч, зохиолч, дуу­чин, жvжигчин, зохион бv­тээгч, тамирчдын амжилтын vндэс нь тєрмєл ухааны нєєц хvчийг хэр зэрэг сайн ашиглаж сурсанд байдаг ажээ. Тєрмєл ухаа­ныхаа нєєц хvчийг сайн ашиг­лаж сурвал авьяас билэг ундарч, мэдэхгvй чадахгvй гэх зvйл vгvй болж алдар цуутай сайн хvн болох боломж хvн бvрд байдгийг ойлголоо.

Єєрийн ажил, амьдралын байдлыг сайжруулах агуу хvч бидний оюунд байдгийг, ажил амьдралын маань сайн муу байдлын шалтгаан нь бидний санаа сэтгэлд байдгийг сайн мэдээгvй байжээ. Єєрєєр хэлбэл “Санаа сайн бол заяа сайн, Сайн явах санааных сайхан тєрєх заяаных” гэдэг євєг дээдсийнхээ мэргэн сургаалын гvн утга санааг ухаарч мєрдєх цаг иржээ.

III.Сургалтын аливаа шинэчлэл захирал, багш нарынх нь ухамсар, шинж чанарын шинэчлэлээс шууд хамаардаг юм байна.

ГУРАВ.Эрvvл бие, саруул ухаан, сайхан сэтгэл гурвын холбоо хамаарлын зvй тог­толд, тєрмєл ухаанд тул­гуур­лан ерєнхий боловсрол ба багш мэргэжлийн сургал­тыг эрс шинэчлэх Vзэл баримт­лал, арга замын тє­сєл боловсрууллаа.

БСШУЯ бидний энэхvv тєслийг дэмжиж сургуулийн практик амьдралд хэрэгжvv­лэн турших удирдамж баталж єглєє. Шавь нараа чин сэт­гэлээс хайрлан эрvvл чийрэг, амьдралын ухаан сайхан сэтгэлтэй болгодог, сайн сур­гууль, сайн багшийн хєдєл­мєр зvтгэлийг єндєр vнэлж чадах хvмvvст зориулсан лекц, тvр сургалт, сургууль бий бол­гохоос бид туршилт ажлаа эхэлж байна.

Сурган хvмvvжvvлэх ухааны доктор, профессор Ц.Няндаг

Люмпэнжсэн тєр

УИХ-ын нэгдсэн хурал­даан эхэлж байлаа. “Эрхэм” хэмээн дуудуулах нvгэлтэй дуртай нэгэн гишvvн гадуур хувцастайгаа хуралдааны танхимд орж ирснээ цуваа сандлынхаа тvшлэг дээр тохоод сонин шагайн суув.

Энэ бол хаана орж ирснээ ч сайн ухаардаггvй, албан ту­шаалын томилгооноос єєр зvйл аваас юу хэлэлцэж байгааг огт сонирхож байгаа­гvй, УИХ-ын люмпэн гишvv­дийн нэгнийх нь ердийн тєрх. Ийм люмпэн гишvvн УИХ-д цєєнгvй бий. Тэдний онц­логоос тоочвол, цайчихсан дээрэмчин гэдэг шиг ичих гэдгийг аль эрт мартсан бай­даг, єєрт ашигтайгаас єєр зvйлд санаа зовох нь гонж, vнэн­дээ хувийнх нь биз­не­сээс эрхэм зорилго даанчиг байдаггvй, дипломыг боловс­рол гэж лавтай мунхарсан тул нэг муу дипломтой, лут гэж vзээд уншсан оюуны бvтээл нь vсрээд л Александр Дюма­гийн “Монте Кристо гvн” мэ­тийн ном байх зэрэг бєлгєє. Найгvй демагогч. Тэд теле­визийн дуран харахаараа хєєрч, утга санаанууд нь єєр хоорондоо єшиглєлцсєн сvр сvр vг хэлээд, хэлсэн vгний­хээ утгыг єєрєє ч сайн ойл­голгvй хурлаас гараад явчих­на. Vvргээр ногдсон ажилдаа хойрго атлаа баяр наадмын асар индэрт сууж томоо гай­хуулан, гуайлуулах хэнхэг­тэй. Улсын Их Хурлын гишvv­нийг ажил эрхлэх албан ту­шаал гэхээсээ ван гvн гэдэг хэргэм зэрэг шиг ойлгоно. Жолооч, туслах, хамгаалагч зэрэг цvнхийг нь, гар утсыг нь бариад явах дагалдан хиа нараар хvрээлvvлэн хvндлvv­лэх дуртай. Сvрийг vзvvлэх хийтэй юм даа. Тvvнийг нь анзаарахгvй бол би ч яахав, тєрийг хvндэлсэнгvй гэх мэ­тээр гоморхох нь амархан ажээ. Манай “ангийн” люм­пэн­гvvд нэг иймэрхvv.

Оюун ухаан ёс суртахуун нь бохирдож навсайсан бай­даг, тvvнээсээ болоод тухайн анги, бvлэг, давхарга дотроо ад шоо болж явдаг хэсгийг люмпэн гэдэг юм. Жишээ нь люмпэн элит гэхэд л гадаад тєрх, эд хєрєнгє, нийгмийн байр сууриараа элит мэт боловч оюун, соёл, хvмvvж­лийн цар хvрээгээрээ vл шалих навсайдамба байх аж. Тэд оюун ухаанаараа гайхуу­лах бядгvй тул эд хєрєнгийн хэмжээ, индэр тавцангийнхаа єндрєєр гайхуулах нь шогтой. УИХ-ын мєнєєх люмпэн ги­шvvд бол люмпэн элитийн тєлєєлєгчид юм. Чухамдаа энэхvv люмпэн элитvvдийн довтолгоонд єртсєний улмаас Монголын тєр ихээхэн люм­пэнжсэн ажээ.

Чоноор хонь мануулваас тvvнийг идэж орхино. Мануул­сан хонийг яагаад идсэн бэ хэмээн чононоос асуувал маны єєдєєс нэн гайхаж харах болно. Юу гэвэл асуугч этгээ­дийн тавьсан асуулт чоно “гуайн” хувьд даанч тэнэг байх учиртай. Vvнтэй ижил элэглэл маягийн хэрэг явдал саяхан УИХ дээр бол­сон. Тvлш, эрчим хvчний сайд Эрдэнэ­бат єєрийн компа­нийн­­хаа дансанд улсын тєс­вийн зуун сая тєгрєгийг шил­жvvл­чих­жээ. Тєрийн сайдын албан тушаалыг ашиглаж хувьдаа мєнгє завшиж болох­гvй мэ­тээр Эрдэнэбат сай­даас лав­ла­вал сайд ихэд гайхан бу­хим­даж, бvтээн байгуулал­танд саад болох хорон санаа агуулж байна гэх зэргээр аашилсан юм. Уг нь Эрдэнэ­бат бол чоно биш оюун ухаант хvн билээ. Бvр тэгж ярих юм бол жир нэгэн хvн бус Тєрийн сайд, УИХ-ын гишvvн бєлгєє. Харамсалтай нь тэр бол УИХ-ын мєнєєх люмпэн гишvvдийн нэг ажээ. Єєрєєр хэлбэл цайрчихсан, увайгvй тєрийн тvшээ болой. Люм­пэнж­сэн тєрд ийм тєрийн тvшээ нэн элбэг байдаг. Тє­рийн нарийн бичгийн дарга нь яамныхаа ажиллагсдын ца­лин, тєсвийн мєнгєєр мє­рий­тэй тоглоод алдсан, vйлд­вэр хариуцсан сайд соёлын арга хэмжээ зохион байгуулж татвар тєлєгчдийн хоёр тэр­бум тєгрєгийг цохиж хувийн­хаа єр тєлбєрийг барагдуула­хад нэмэр болгосон, улсын Ерєнхийлєгч нь єєрийг нь зулгуйдаж магтсан монгол хэлний тайлбар толь (хэлний тайлбар толь шvv дээ!)-д улсын сангаас тавин сая тєгрєг урамшуулан олгосон гэх зэргээр эрvvл хvний ухаанд багтамгvй завхарсан шог зvйлийг тэд хийж суудаг. Энд би илтэд “єхєєрдєм” хошин шог хэргийн зах зухаас нь тоочсон. Толгой эргvvлсэн, адармаатай идээ уугааг нь тоочивч баршгvй. Нэгэн суд­лаачийн тооцоолсноор тєрийн тvшээдийн завшсан хєрєнгє жилд дунджаар ДНБ-ний 1-3 хувь хvрдэг гэнэ. Энэ хэр их тоо вэ гэвэл, vvнийг хэмнэж чадвал хvvхдийн мєнгийг хоёр дахин нэмэх боломжтой ажээ. Ингэж, люмпэнжсэн тєр татвар тєлєгчдийн хєлс, хє­рєн­гєєр тоглож байна даа!

Одоо би та бvхэндээ, улс тєрийн садар самуун явд­лын vvр уурхай болсон люм­пэн тєр ард тvмнийхээ хувь заяа­гаар хэрхэн тоглосон тухай нэгэн vлгэрийг єгvvлсv. Нэг ядуу боловч ардчилсан орон байжээ. Ядуу хэдий ч ард иргэд нь эв найраа олох­доо гаргуун, санаа бодол, ашиг сонирхлын зєрvvгээ зєвшил­цєж шийдэхдээ мэргэн, най­даж ацаглах юу ч vгvй тул дор бvрийдээ чадах чадахаа хийж, сонгосон замаараа алхам алхмаар урагшил­саар асан авай. Гэтэл нэг єдєр газрын хэвлийгээс нь асар их эрдэс баялаг олдож, тэд нь ч дэлхийн зах зээл дээр их vнэд хvрчээ. Ийн мєнєєх ядуу орон маань жигтэйхэн баяжих боломжтой болов. Ард иргэд нь баяр хєєр болсныг хэлэх юун. Харам­салтай нь баяр хєєр удаан vргэлжилсэнгvй. Нэг мэдэ­хэд, “ ард тvмэн”, “эх орон”, “хєгжил дэвшил”, “шударга ёс” зэрэг сэтгэл татам уриа дууд­лагуу­даар гул барьсан эрх мэдэлтэн, нам, бvлгvv­дийг даган талцан хуваагдсан ард олон єєр хоорондоо ар­сал­дан тулал­дахад хvрчээ. Эхлээд тал талд цуглаж жагс­лаа, да­раа нь хоорондоо мєр­гєлдлєє, тэгсээр тулал­даж эхэлсэн дээ. Угтаа энэ тэмц­лийн чин vнэн гэвэл нэгэнт олдсон байгалийн арвин их баялаг дээр хянал­таа тогтоож, хєлжих цорын ганц хvслээ сэтгэлийнхээ гvнд нууж чад­сан удирдагчид, тэд­ний бvлэг­лэл хоорондын тє­рийн эрх мэдлийн тєлєєх єрсєлдєєн байсан билээ. Гад­­ны­хантай сvлбэлдэж авлига, шан ха­рамж, элдэв дэмжлэг, амлалт авсан удир­дагч нар, бvлэг­лэлvvдийн тэмцлийн хєлд гишгvvлсээр ардчилсан тєр нь люмпэн­жиж, сонгосон зам мєр нь бvдгэрч эхэлсэн. Эцсийн дvнд даран­гуйлал тогтож, дарангуйлаг­чийг нь халамж­лах их гvрэнд дагаар орж эрх чєлєєгєє алдсан хvн ард нь эх нутагтаа, харийнхны гар ха­ран гун­дуу­хан амьдрах болсон юм. Энэ бол Африк, Латин Америкийн олон орны нэрийн хуудас болсон тvvх. Энэ бол Африк, Латин Аме­рикийн олон орны люмпэнж­сэн тєрєєс ард тvм­нээрээ тоглосон тухай хураангуй тvvхийн товч утга.

Люмпэнжсэн тєрд ард тvмнийхээ хувь заяаг даатгах нь чоноор хонь мануулсантай адил болох vлгэрийн тvvхийн баримт энэ бєлгєє!

УИХ-ын гишvvн Э.БАТ-VVЛ

Итгэл бээрэхгvй сэтгэлийн галтай явъя

Далд захидлын ил хариу
(2007.05.18)

Үеийн өвгөн Гонжийн догийн амрыг эрье. Чамайг багын чинь хочоор дуудсан гэмийг цайлгах биз. Намбардагва нэрээ чи өөрөө ч бараг мартсан даа.
Би чиний захидалд хариу бичихээс хэрдээ цааргалав. Чи бид хоёрын толхилцооныг “Бор гэрийн богд” номдоо хавчуулсан болохоор яршигласан хэрэг. Гэвч чи нутагтаа биеийн гэмийг илааршуулж буй тул сэтгэлээрээ эргэж хэдэн үг хэлхэв.
Чиний бичсэнээр нутгийнхны маань мал нь өсч, амин зуулга нь аядууг мэдлээ. Ямаа голлоод байгаа нь үнэн. Айлын гадаа зогсож байгаа ачааны, суудлын тэрэг авгай хүүхдийн гоёл бүгд “ямаа”. Хишгээ хайрлан байгаа малыг яалтай вэ. Тавин толгой малын хавчаастай байсан айлууд мянгат, зарим нь хоёр гурван мянгат болсон байна гэжээ. Эзэнтэй болсны хүч. Хөдөө, хот хоёр идэх өмсөхөө эвсүүлж даагаад байхад учир бий.
Баргийн юманд ам тэгширдэггүй чиний үгийг уншаад олзуурхаж сууна. Улааанбаатарын утаа тортог, уур уцаараас түр боловч дайжиж, уул усандаа амь уян тэнхэрч буйг чинь мэдээд дотор онгойлоо. Төрсөн нутгийн гурван эрдэнэ газар ус агаар өеөдөхөд өргөөд босгодог нь үнэн ажээ. Уг нь миний мэт төгцөг хотод буг болохоор ховхормоор атал аргамжаатай болчихжээ. Нүүдэл суурьшлын завсар чиний хэлдгээр би малаар бол ортоом л болж дээ.
Гонжийн дог оо! Би чамаас амь айл, санаа саахалт явъя гэж бишгүй гуйсан бус уу. Гэтэл чи бас л баахан өргөстэй асуултаар булжээ. Муу хөгшнийгөө чи мэдэхгүй ба чадахгүй нь огт үгүй эрхэм гишүүн болчихсон гэж бодоогүй байлтай. Найзад нь сэдэв бүхнийг сээрэн дунгуйлах мэх амны зоргоор алт асгах эрдэм байхгүй. Өөрийгөө онгичсон богино хөлийн бог бодлоор эрэгцэе.
-Ардчиллын шүүрганд үхсэнгүй, тэгэхдээ сэхсэнгүй гэж чи бухимджээ.-Ардчилаар авснаа мартвал амьдын заяа гомдоно. Улаантны илүү гэрт чи бид хоёр ам томготой, амь урхитай цагариглаж хэвтсэнээ мартах болоогүй. Хуучин буурин дээрээ сур шиг сунаж, сухай шиг улайж бархираад яахав, цагийн хөсөг дагая л даа. Үр удамыхаа замд ерөөл дэвсэе.
Ядуугийн зовлон барагдаагүй, барагдах ч үгүй хорвоо шүү дээ. Тэгээд ч ядуурлыг бууруулна гэж байгаа болохоос байхгүй болгоно гэж чамд хэн хэлсэн юм бэ. Хэлсэн байгаад үнэмшсэн бол ноён гадаалж морь харахыг нохой хүлээсэн лугаа чиний буруу.
Би “Нар өвөртөлж” зүүдлэх дуртай. Өөдрөг байх гэсэн үг. Толгойгоо өргөж явахгүй бол хүн гишгэчихнэ. Тэр байтугай би хөлөө өмөөрнө. Гарын гавьяаг магтдаг мөртөө хамаг явдлыг залгуулдаг хоёр зээрдээ мартах нь шударгууд нийцэхгүй. Учрыг нь олов уу? Чи бид хоёрын хөл шүү дээ.
-Бид хоёрын хонь хариулж, даагатай давхиж явсан нутгийг минь сэндийлж байна. Улаан цагаандаа гарсан гайхлууд уул ус хүртэл идэж байна гэж чи гасалжээ.-Улсын буяныг гэрийн нохой манаж, төрийн боохой хүртдэг гэж үг бий. Үүнийг бараг дэлхийн жишиг гэхэд дэгсгүй дэг. Манайхан ч үүнээс юуны гажаа аждээ. Эрхийн бичиг гээчээр баян хангайгаа бараг хуваагаад авчихсан гэж шуугиад байна.
Тэнгэрлэг дээдэс минь бидэнд эрднэсийн их авдрууд өвлүүлжээ. “Оюу толгой”, “Таван толгой” гээд олон авдранд түлхүүр тааруулсан ч цаана нь цоожтой байгаа нь зөндөөн бий. Харин түүнийг эдлэх ухаан эздэд нь буух унац бол хүн бүхэнд хамаатай. Би бол хамаг хогшлоо хав дараад суулгүй чадахаа өөрсдөө, хүч хүрэмгүйг нь гаднын улс гүрэнтэй элбэж эзэгнэх нь зөв гэж боддог. Хөрөнгө мөнгөө бариад ирж байгаа улсыг хөөж туулгүй, аль аль талдаа хишигтэй гэрээ бичиг хийгээсэй. Засаг төр нь олондоо ил ажлаа хийг. Завсрын хувилгаад тодорсон зоргоор, шавтинаад суувал цаг алдна.Бид чинь удахгүй гурван саяул болно. Энэ газар шороо эд баялгаа эзэд нь мэднэ. Харин түмний мэлмий цавчилгүй дүрлийж байхгүй бол сувдгийн савар суйлна.
Чиний хувьд настай хүн ганцаараа гасалж гүйгээд алтыг нь ухсан нүхэнд унаж үхээд яахав. Олныхоо эвт багтаж үзэлцэж яваад ойчвол дээр биз.
-Энэ гайхал намууд хамаг амьтныг хаа гуяар нь ханзалчихлаа гэж чи хилэгнэжээ.-Найман зуу бол нам, найм бол бүлэг юм даг уу. Нам, лам хоёроор дутахааргүй боллоо. Тоймтой нам нь дороо өтгөсийн, бүсгүйчүүдийн, залуусын гээд урдахын сүүл хойтохын хоншоортой, хоорондоо дажинтай гэнэ. Одоо төрөх газар руу уралдаж нярайн хондлойд намын тамга дарах биз. Үндэсний сарнилын өт цацаад л байна. Хоёр том нам гэхэд баруун зүүн гэсэн хаягтай, хажигтай юм байна.
Хоёр тийшээ харсан бодлого явуулж болдоггүй онолтой юм гэнэ. Дэлхийн хууль болсон онол гэж элэнцэг нь байхав дээ. Манайхан суртлын хүлээсэнд автамхай, хэн нэгний үг зууж хэрэлдэх дуртайгаа больж өөрийн нээлт хийж чаддаггүй юм байх даа. Тэгсэн мөртөө хоорондоо төстэй болоод ч байх шиг, өвөр түрийдээ орж ч байх шиг. Хувьсгалт нь улбартасхийгээд, ардчилсан нь улайсхийгээд дундаас нь “маршал” төрж хорьдугаар зууны түүхийн давтлага арай хийхгүй биз. Эрх ашгийн, эдийн засгийн садарлал ч дүүрсэн хэрэг, үндэсний нэгдлийг л тэд бүү үрэн таран хийчихээсэй. Улсын амь түмний эвэнд бий.
-Дээгүүр чинь юу л болоод байна вэ гэж чи сэжиглэжээ.-Өндрийн бэлээс өлийгөөд сайн харагдахгүй юм. Нарны дор нам, улс төрийн товчоорхуу хэдэн хүн, тэгээд бүгд хурлархуу хэсэг, хормойд нь УИХ байдаг бололтой. Эрхэм гишүүдийн хуруу намын заасан товчин дээр наалдан пад гэнэ. Эс дагавал намын хянан шалгах маягийн хороогоор оруулж хөөдөг туудаг сурагтай. Намын тухай Маркс-Лениний сургаалын загвар л юм даа. Төрийг янгиалсан, төмөр мэт сахилгаар гишүүдээ базсан, өөрөөр сэтгэхийг батлах бичгээр багласан нам жанжин намайг чамайг капитализмын төгс ялалтад жолоодож байна гэж бодоод л сууж байя.
Эрх зүйт төр төвтэй ч билүү голтой ч билүү улс болно гэсэн яриа байсан санагдана. Учрыг ухаарсан хүмүүсийн ярианд чих дэвсвээс Их Хурал, Засгийн газар хоёр нь хоормоглоод намууд бүлж түүхийн эсэгээр тогоо нэрж сувс гаргадаг бололтой. Төрийн албан хаагчийн тод сэтэртэй нь намын сахилтай “начны найраатай” гэнэ. Түдгэлзэнэ гэдэг нь нууц амраг юм байх аа. Үүнээс илүүг мэдэх гэвэл чи бид хоёрын зулаг тэсэхгүй.
-Би ирэх сонгуулиар борчуулын хорооноос нэрээ дэвшүүлвэл ямар вэ. Хүн бүр сонгох сонгогдох эрхтэй биз дээ гэж чи мунгинажээ.-Чи өөрийгөө сонгогдох эрхтэй гэж эндүүрчээ. Аль нэг намаас тэгэхдээ мөнгөөр дэвших болсон. Бие даая гэсэн ч чамд мөнгө байхгүй. Урьд пийдал гэж сонгуулийн эрхийг нь хасдаг байсан бол одоо ядуу гэж сонгогдох эрхийг нь хаасан. Сонгуулийн ардчилал энд дуусдаг юм. Харин чи сонгох эрхээ борлуулахыг бод. Гэр орныхоо саналыг багцлаад нам бүхэнд зарахыг бод. Оросын зохиолч Гоголь бүрлээчдийг амьдаар тооцож наймаалцсан тухай “Амьгүй албатууд” гэж сайхан зохиол бичсэн. Чи Чичиков болж чадахгүй байхдаа. Сүйхээлбэл бурхан болоочдын саналыг бөөндөж болно. Аль ч нам нь аваа өчөөнд өдөр судар харахгүй сэжиг цээр байхгүйг чи бэлхэнээ мэднэ.
-Хааяа сумын төв орж зурагт харах юм. Тэр үндсэн хуулийн цэц гэдгийхээ бөөрийг нь авчихсан уу. Нөгөө худагтаа хийчихсэн үү гэж чи ёжилжээ.-Галаар тургитлаа хонзогнож байна лээ. Ганцдаа хийхгүй гэхэд өдийг нь зулгаах байх аа. Улс гүрэнд Үндсэн хуулийн шүүх гэж байдгийг манайхан Цэц гэж оноосон юм билээ. Язгууртаа бол шүүх л дээ.
Гэтэл шүүх юм уу юу юм бэ гээд цовхчоод байна лээ. УИХ-д “улаан хамгаалагч” ,“самуун дэгдээгч” аль аль нь бий дэг. “Дөрвөн дээрэмчнээ” цэцээс тодруулах юм байлгүй. Малгай гутал хоёроо солихооргүй болсон хойноо толгой дээр суувал аятай юу. Улигт 250 саяын хэрүүл шүү дээ. Хэл амнаас зайцуулаад сайдын багцад гээд нэг муу үгэнд булсан үнэгэн шарваа хийж л дээ. Хоёр сая гаруй хүн нь хонь, ямаа болж харагдмааргүй юм. Ард түмний төлөө амь нь гарчих гээд байгаа юм бол аймаг суманд нь өгчихөж болно доо.
Цаанаа сонгуулийн булчирхайтай болохоор цанхлаад байгаа юм. Түүнээс бус Үндсэн хуулийн цэцийн хэдэн гишүүд бол эрдэм, туршлага төрийн төрхөөрөө солжир ухнанд сэжүүлээд байхаар улс биш. УИХ-ын халдашгүй дархан эрх гэдэг нь дурын дугараа, зоргын зоогонд зоолтугай гэсэн тэнгэрийн зарлиг огт биш ээ. Гэвч намын нэгдүгээр үүрийн хурлаар оруулаад нөгөө цэцийн шийдвэрийг хүчингүй болгосон юм байх. Ингэх юм бол үндсэн хуулийн цэцээр яах юм бэ. Толгой дээр од эрхэс хөл дор хөх монгол гээд хэдэн шалгарсан баатар дэлхий тэвхдэг л дээ. Аугаа их сүр хүчинд нь биширч аз жаргал хормойлоё.
-УИХ-ын дарга ганцаараа хууль бичээд, засаад, батлаад гаргадаг юм уу хөөрхий. Нөгөө далан хэдэн дагалдан нь юу хийдэг юм бэ, үйлсээ алд гэж чи гайхширчээ.
-Харин л дээ хө. Хөндлөнгийн хүн түүнийг нь хэлэхээр наадуул нь унтсанаа сэрж, унгаснаа хавчив уу яав. Өөрсдөө улс төрждөггүй болохоор Үндсэн хуулийн цэц улс төржлөө гээд аашлаад байгаа дуулдана лээ. Хувьсгалт нам хүчтэй тулдаа хөндлөн хэвтэв үү дээ зайлуул. Бурханд буруугүй гэдэг биз. Харин чиний тэр хэлээд байгаа дарга дагалдангууд чинь одоо хуулийн өмнө иргэн бүр адил тэгш, хариуцлага хүлээдэг байх мэтийн дэл сул үг ярихгүй болоо биз. Хоёр амтай шувууны буу биш дээ.
Далан зургаан эрхмийг талд нь хүртэл танаж төрийн ачаа хөнгөрснийг нь өрхийн тэргүүлэгчээр өргөмжлөн жаргаая гэж чи бид хоёр мөрөөдөж байлуу? Одоо хэр ийм шинэчлэл хийхээр хүн цөөхөн бий. Шинэ эрчим хүч бүхий шинэчлэгчид л үүнийг хийж магадгүй, хуучрагсад бол тогтоон барих л хүч шүү дээ.
- Хэдэн ч сайдыг гилчихэв дээ. Нэг нь авч давхидаг, нөгөө нь хазаж хайрдаг юм уу гэж чи нохойтжээ.- Чи заавал адуутай зүйрлэж нэг нь агсам үрээ шиг авч давхидаг, нөгөө нь хусран гүү шиг холхилздог гэж хэлүүлэх гэж байгаа бол би чадахгүй. Харин мэдэмхий, болчимгүй, шазвалзуу гэлцэх юм. Тийм ч биз үгүй ч биз.
Сайд халагдсаны төлөө чиний өмөлзөх илүү зан. Дуртай хүн олон болохоор дугаарлаад зогсож байдаг юм гэх чинь билээ. Манай улс хэдэн сайдтайг би мэдэхгүй. Нэг том сайдын дор хоёр жижиг сайд байдаг гэвэл тавиас наашгүй гэж зурагтаар ярихыг сонссоноос цаашгүй. Манай сайд нар чинь яамгүй, улсын сайд байдаг ч юм шиг. Тэгсэн мөртөө яамлаад ч байх шиг, олон улсын жишиг гээд хуулахдаа орчуулгын алдаа хийсэн ч юм билүү. Бид чинь өөрсдөө бодож аливааг хийдэггүй болохоор энэ мэтийг өөчлөөд гоочлоод яахав.
Сайд нарыг явахаараа олон гүрний онгоцны буудалд ойж буугаад л ирэхээрээ албаны тэргээр адуутай уралдаад л гэж шоолох юм. Хаанаас л цугаараа тийм байв гэж дээ. Ажлын нөөлгөөр тэд маань арав таван, бор ногоон унагадаг бол тэр л биз. Эрх дархтай дээрээ эмээлийн ганзага атираалгүй, халагдсан хойноо амаа барьж суудаг дун цагаан ардчилагч зах зээлд байдаг эсэхийг хэн мэдлээ. Олон хүн хошуураад зарим нь бүр шуудайтай мөнгө үүрээд гүйдэг гэсэн. Сайд сайхан байх аа. Амтыг нь аваагүй чи бид атаархаад яахав.
-Хадгаламж зээлийн хоршооныхон гээч хэнээс мөнгө нэхээд байгаа юм бэ. Бас Хадгаламж банкийг нь ухчихсан уу? гэж чи сониучилжээ.-Төрөөс мөнгө нэхэж байгаа. Төрд нь түмний мөнгө байдаг болохоор чамаас гэж болно. Уг нь луйварчид гэнэхэн шунал дээр шуламын бүжиг эргэчихэж л дээ. Хууль нь хаагуураа иврээд, хулгайч нь хаагуураа шургасан юм бол доо. Чонын хүзүүнд тугал зүүж тавьчихаад шар авчирч өгнө гэж хүлээсээр хоосон хоцорсон хохирогчдын зөв нь ч юусан билээ.
Мал сүрэг төрийн хамгаалалтад учраас алдвал төр төлөх үү. Хүн амьд явах эрхтэй гээд эрсдвэл төр ял сонсох уу. Тогоотой цайндаа идээ нэмэх гээд аргал хийчихдэг уулгамч чавганц шиг л юм болоод байна. Арав гаруй тэрбум төгрөг Хадгаламж банкнаас ухуулчихаад “намын олон шавь нар тайван амгалан бай” гэж лүндэгнэсэн юм даг уу. Нөгөө хуулийнхан, хяналтынхны хараанд бор уначихсан уу, халаасанд ногоон орчихсон уу үзмэрчид л мэдэх байх даа.
-Хөдөөд эд бараа олдоцтой. Хамгийн элбэг нь ганзагын хор хямд архи. Ном л нүдний гэм. Хотод гардаг ном хамар давдаггүй гэнэ. Уран зохиолын ном гараад байгаа дуулдах юм. Ядахдаа өөрийнхөө шинэ номоос явуулаач гэж чи гуйжээ.
-Орон нутагт ном хургэх сүлжээгүйгээс архиа нааш нь, номоо цааш нь гэдэг болчихоод байгаа юм. Уг нь цахилгаан, ном хоёр зэрэг очвол гэр, сэтгэл хоёр гэгээтэй болохсон. Төрийн бодлого хориод жил хойргошлоо. Нөгөө 250 саяд ном лав байхгүй.
Манай улс хөх туургатны голомт. Монгол хэл, бичиг хоёр түүний тулгын нэгэн чулуу. Бид чинь дэлхийн соёлын гайхамшигт өв бичгээ шоовдорлоод Сталины шавь царайлаад л сууж байна. Гэтэл дэлхийн хэлний тухай “сахал” багшийн сургаал цухалзаж “Жо-гуа”-гийн хэлтнүүд (жорлон гуанзны Б.Ринчен) олширч төр засаг нь хүртэл гадаад хэлнээс хазаар гүйлгэсэн нэр томъёо хууль тогтоолд ёсчилж, төөрмөлүүд нь хариас үг зөөж савсаглахаа дэлхийн дэвжээнд гарчихлаа гэж хөөрцөглөх юм. Аварга занданг хулгана тас мэрдэг улгэр бий. Бичиггүй дээрээ хэлгүй болвол, Монгол Улс, тусгаар тогтнол гэдэг шүтээн минь үлгэр болох үзүүртэйг ухаардаггүй юм байхдаа.
Монгол хэлний эрднэсийн сан хөмрөг нь аман болон бичгийн уран зохиол. Иймээс хүүхдийг багаас нь уран зохиолын ертөнцөд энхрийлж торгон ой тогтоомж дээр нь хэлний сорыг хоногшуулах нь үндэсний дархлаа мөн. Өөрийн хэлийг өв тэгш эзэмших нь гадаад хэлийг гаргууд сурах түлхүүр. Үүний дээр тухайн орны уран зохиолыг уншихгүйгээр хэлийг нь хэлтлэх гэвээс явгадна.
Уран зохиолыг сургуульд үзэх хэрэггүй мэт завхуул үг тэнэж явдаг. Үр хүүхдийнхээ үндэсийг зулгааж болохгүй биз дээ. Зохиол, зохиолч хоёрыг асрахгүй гэхэд адлахгүй байгаасай. Үндэсний оюуны баялгийн нэгэн хэсгийг үгүйтэгвээс улсын номын тавиур, тайз, дэлгэц яах вэ. Халтар түшмэлийн чулуужсан дур, модожсон үгээр харах сонсохын цэнгэлд умбах уу? Буруу хойшоо!Нүүдэлчин монголчууд малаа хотлуулаад үр ач нартаа үлгэр ярьж, тууль хайлдаг асан нь үндэсний бэхэлгээ байсан билээ. Дээдсийн ухаан дэлхийн цараатай байжээ.
Би чамд “Тарчилсан сүнс” хэмээх номоо илгээв. Удахгүй гарах “Улаан зүүд”-ийг хотод ирээд аваарай. Үүгээр чиний цангааг тайлахгүй. Манай зохиолчдын олон ном чамайг хүлээж байгаа шүү.Гонжийн дог оо! Чиний асуултанд зуузайлаад би баахан барайчих шиг боллоо. Гэхдээ нэр ус нь жалганаасаа халиагүй эгэл буурал чиний эх орныхоо төлөө эмзэглэж явдгийг яавч буруутгах гээгүй шүү. Монголын заяа их гэдэг дээдсийн үг цаанаа ухааны углуургатай. Хэдийвээр бартаа хэгжиж сөхөрч, босож яваа ч улс гэр маань өөдөлнө.
Үндэсний үзэл бахархал сэргэж байна. Энэ бол эх оронч үзлийн цөм билээ. Би гэхэд л цагаан сарын шинийн нэгний үүр манхайхад Чингис хааныхаа хөшөөнд мөргөсөн. Итгэхүйеэ бэрх мэт боловч хөл дор газар байлаа.
Чингис хаан монгол туурганд заяасан найман зууны ойгоор өчсөн бор шүлгээр минь хяхуурхсан өшил өнөө хүртэл арилаагүиг мэдсээр атал даанч нэг үл тоомсорлон азархсан шүү. Ардчиллаар бид Монгол Улсаа авлаа. Алдсан юм байвч үүний дэргэд юү ч биш ээ. Найз минь итгэл бээрэхгүй сэтгэлийн галтай явъя. Хүн бүхний сэтгэлийн гал нийлж голомтын гал болдог. Галаа мөнхлөе.

Чиний багын анд Монгол чагтгат овгийн Д.ПҮРЭВДОРЖ
2007 он